Κάθε μεγάλος παίκτης έχει μια στιγμή στην καριέρα του, που κάνει την υπέρβαση και για την οποία περνάει και εδραιώνεται στην κατηγορία των superstars. Η στιγμή αυτή μπορεί να είναι οτιδήποτε. Μια κερδισμένη μάχη, μια ενέργεια με πολιτικό αντίκτυπο, ένα βραβείο Νόμπελ, ένα βραβείο Όσκαρ, ένα βραβείο Χρυσού Βατόμουρου, μια ντρίμπλα, ακόμα και το χέρι του «θεού». Ο Σόρος είχε κι αυτός μια τέτοια στιγμή, μια μεγάλη μάχη, όχι εναντίον κάποιου κοινού εχθρού, αλλά εναντίον ολόκληρης της Βασιλικής Κεντρικής Τράπεζας της Αγγλίας.
Ένα πολύ μικρό σύντομο ιστορικό για τον Σόρος. Ούγγρος, γιος εβραϊκής οικογένειας, ο οποίος σπούδασε πολιτική φιλοσοφία στο LSE, ώντας μαθητής ενός από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του 20ου αιώνα, του Popper. Ως φτωχός ασχολείται με οποιαδήποτε δουλειά του κάτσει, μέχρι του σημείου που αποφασίζει ότι τα χρηματοοικονομικά είναι αυτά που του ταιριάζουν περισσότερο, οπότε και αποφασίζει να δουλέψει σε τράπεζα. Μετά από κάποια χρόνια, πηγαίνει στην Νέα Υόρκη και γίνεται αναλυτής και trader στην Wall str. Εφαρμόζει μια θεωρία του δασκάλου του, στην αγορά και αρχίζει να επενδύει, για να δει αν λειτουργεί στην πράξη. Τελικά, συνηδειτοποιεί ότι είναι καλύτερος επενδυτής, παρά φιλόσοφος, οπότε το γυρνάει σε hedge funds. Ιδρύει μια δική του επενδυτική εταιρία και επιδίδεται στο θεάρεστο έργο του.
Επιστρέφοντας στην περίοδο που μας ενδιαφέρει, γύρω στο ’91-’92, παρότι η μάχη πρόκειται να γίνει μεταξύ Σόρου και Τράπεζας της Αγγλίας, οι βασικοί πρωταγωνιστές δεν είναι άλλοι, από το γνωστο κωμικοτραγικό δίδυμο, Γερμανία-Γαλλία. Οι εξελίξεις που τρέχουν είναι πολλές και όλες τους πολύ σημαντικές και αλληλένδετες. Η γερμανική οικονομία βρίσκεται σε μια κατάσταση σοκ, προσπαθώντας να καταλάβει το αποτέλεσμα της πτώσης, του τείχους του Βερολίνου, στην Γιουγκοσλαβία υπάρχει ο πόλεμος, για τον οποίο, η τότε ΕΟΚ, υπόσχεται στο ΝΑΤΟ πως θα τον αναλάβει εξ’ολοκλήρου από μόνη της και ταυτοχρόνως τα περισσότερα κράτη της ΕΟΚ ετοιμάζονται για την είσοδό τους στην ΕΕ.
Ξεκινώντας την ανάλυση από τα γεγονότα στην Γιουγκοσλαβία, η ΕΟΚ θέλει να δείξει πως επιτέλους είναι σύσσωμη και ικανή να αναλάβει πρωτοβουλίες εξωτερικής πολιτικής. Ούτως ή άλλως στην ατζέντα της ενοποίησης, υπάρχει η πολιτική ένωση στα πλαίσια της εξωτερικής πολιτικής (κι όμως κάποτε τέτοια θέματα, εντός ΕΕ, ήταν υπαρκτά και πιο σημαντικά από οποιαδήποτε αντίστοιχα οικονομικά). Οι συζητήσεις βέβαια ήταν υπαρκτές, αλλά από ομοφωνία τζίφος, αφού το γελοίο αυτό δίδυμο άλλα δήλωνε μαζί και άλλα έπραττε. Η αδυναμία τους να λύσουν το γιουγκοσλαβικό δημιουργούσε πιέσεις και προβλήματα για την πολιτική ενοποίηση, αφού υποδείκνυε την ανικανότητα του γαλλογερμανικού άξονα για πολιτική σύμπραξη. Στην ουσία οι γερμανοί, για να χαρίσουν το μάρκο τους, ήθελαν πολιτική ενοποίηση με δικούς τους όρους, σε αντίθεση με τους γάλλους που ήθελαν απλά να βάλουν χέρι στο γερμανικό νόμισμα.
Οι γερμανοί πιέζουν για αναγνώριση της Κροατίας και της Σλοβενίας και οι γάλλοι κάνουν ότι μοπορούν για να μην δώσουν την πολιτική πρωτοβουλία στους γερμανούς (και φυσικά να βγάλουν από την ατζέντα του Μααστρίχτ, την πολιτική ενοποίηση) αρνούμενοι την οποιαδήποτε αναγνώριση. Οι γερμανοί βλέποντας να μην μπορούν να επιβληθούν πολιτικά, αρχίζουν έναν οικονομικό τσαμπουκά, σκληραίνωντας την νομισματική πολιτική τους, με θύμα το ΗΒ.
Τον προηγούμενο χρόνο, η Μάργκαρετ είχε αναγκαστεί να κάνει αίτηση για να μπει και η Βρετανία στο νομισματικό πανηγύρι, παρά την θέλησή της. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος του τότε υπουργού οικονομικών του ΗΒ, Major, με τον πρόεδρο της γερμανικής κεντρικής τράπεζας, κατά τον οποίο ο Major ζήτησε να μπει η λίρα σε συγκεκριμένη συναλλαγματική ισοτιμία στο ευρω, την οποία ο γερμανός πρόεδρος απέρριψε ως πολύ υψηλή και αντιπρότεινε μια αρκετά χαμηλότερη, λέγοντας πως έχει γραμμένο και τον Major και την πρωθυπουργό του. Οι αγγλικός τύπος βγάζει χολή και παρομοιάζει την τότε γερμανία με αυτήν του γ΄ράιχ και εικονίζει τον γερμανό πρωθυπουργό Κολ, σαν τον Χίτλερ (μήπως θυμίζει κάτι;). Κατά αυτόν τον τρόπο η πολιτική ενοποίηση πάει περίπατο αφού απ’την μία πλευρα είναι οι γερμανοί και από την άλλη, η υπόλοιπη ευρώπη.
Ένα άλλο ενδιαφέρον κομμάτι του γερμανικού τσαμπουκά, σε σχέση με το σήμερα, είναι η κίνηση του γερμανικού συνταγματικού δικαστηρίου να δηλώσει ότι η γερμανία έχει κάθε δικαίωμα να μαζέψει τα μπογαλάκια της και να παρατήσει τους λοιπούς ευρωπαίους εταίρους, αν υπάρξει η διαπίστωση πως η ΟΝΕ δεν λειτουργεί βάσει κανονισμών της, ή πως κάποιο από τα μέλη της, δεν τηρεί τις υποχρεώσεις του.
Περνώντας στην νομισματική ενοποίηση, επειδή οικονομικά χωρίς πολιτική δεν νοούνται, όλη αυτή η πολιτική δυστοκία βάζει πιέσεις στην ΟΝΕ και την φέρνει κάτω από το φως όλων των προβολέων. Ο βασικός κορμός της ΟΝΕ ήταν το, τότε ονομαζόμενο, φίδι της διακύμασης. Οποιοδήποτε κράτος ήθελε να συμμετάσχει στο ευρώ, έπρεπε να περάσει από αυτήν την διαδικασία, η οποία ισχύει ακόμα και σήμερα, ελαφρώς παραλλαγμένη. Σύμφωνα με την πρακτική αυτή, το νόμισμα που θα συμμετείχε στο ευρω, έπρεπε να δεθεί σε αυτό, σε μια συγκεκριμένη συναλλαγματική ισοτιμία και για ένα συγκεκριμένο διάστημα, με περιθώρια διακύμασνης +/- 2.5%, ούτως ώστε η οικονομία του να προσαρμοστεί, με δεδομένη την νέα αυτή ισοτιμία.
Ο σκοπός ήταν να πέσουν ομοιόμορφα τα επίπεδα πληθωρισμού σε όλες τις χώρες και να επιτευχθεί μια σύγκλιση, πράγμα που εκ των υστέρων αποδείχθηκε τραγικά γελοίο. Στην τελική φάση της εισόδου, δεν ήταν επιτρεπτή καμία διακύμανση. Κατά αυτόν τον τρόπο όμως, η νομισματική πολιτική έκανε φτερά και πέρναγε στα χέρια της χώρας με το πιο δυνατό νόμισμα, εν προκειμένω της Γερμανίας.
Μέχρι εκείνη την στιγμή, όλα τα υποψήφια νομίσματα ήταν δεμένα στην ανάλογη ισοτιμία και έτοιμα για να μπουν, το 1992 στο ευρω. Τα γεγονότα όμως του ’89 και του ’91 δεν μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστες τις ευρωπαϊκές οικονομίες, αφού τα νέα δεδομένα της γερμανικής ενοποίησης επηρέαζαν άπαντες. Κατά την γερμανική ενοποίηση, καθιερώθηκε η ισοτιμία 1 δυτικό μάρκο = 1 ανατολικό μάρκο. Το γερμανικό κράτος αύξησε το έλλειμμά του, επιδοτώντας ιδιωτικές επιχειρήσεις να αναλάβουν τις δημόσιες ανατολικές, επιδοτώντας επενδύσεις, αύξησε τις δημόσιες επενδύσεις και τα έξοδά του για μισθούς και συντάξεις των ανατολικών γερμανών. Αν και υπήρξε κάποια δραστηριότητα, η ανεργία στην ανατολική πλευρά, το ’91 ανέβηκε στο 30% και σε συνδυασμό με το γερμανικό πείσμα και τον ευρωπαϊκό τσαμπουκά που λέγαμε πιο πάνω, ανάγκασε το κράτος να αυξήσει το επιτόκιό του, πράγμα το οποίο αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες χώρες για να διατηρήσουν τις ισοτιμίες τους σταθερές.
Για να γίνει κατανοητό πως λειτουργεί η ισοτιμία σε σχέση με το επιτόκιο, ας δούμε ένα παράδειγμα. Έστω ένας άχρηστος, άπληστος, τεμπέλης με πολλά λεφτά ΑΚΑ επενδυτής, ο οποίος έχει 100 δολλάρια σε καταθέσεις και λαμβάνει επιτόκιο από την τράπεζα 1% (το οποίο καθορίζεται από την FED). Έστω ότι και στην Ευρώπη το επιτόκιο είναι 1%. Έστω πάλι, στην Ευρώπη αποφασίζουν να αυξήσουν, για κάποιο λόγο, το επιτόκιο στο 1.25%. Αυτομάτως ο επενδυτής συνειδητοποιεί ότι αν πάρει τα λεφτά από τις ΗΠΑ και τα πάει στην Ευρώπη θα κερδίσει πιο πολλά από το επιτόκιο, πράγμα το οποίο ξέρει ότι θα κάνουν και πολλλοί σαν αυτόν. Αν όμως, αυτοί οι πολλοί, πάρουν τα λεφτά τους και τα πάνε στην Ευρώπη, λόγω μεγάλης ζήτησης, θα ανέβει το ευρωπαϊκό νόμισμα σε σχέση με το δολλάριο, οπότε μετά θα μπορεί να ξαναφέρει τα λεφτά του πίσω, που θα αξίζουν πλεόν, πιο πολλά. Η τακτική αυτή συμβαίνει ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν έχει υπάρξει αύξηση επιτοκίου, αλλά οι επενδυτές υποψιάζονται ότι θα γίνει ή όταν πιστεύουν ότι κάποια χώρα βρίσκεται σε αδύναμη θέση.
Η κεντρική τράπεζα, για να αντιμετωπίσει αυτήν την κατάσταση (και εφόσον δεν θέλει να ανατιμηθεί το νόμισμα) κάνει το εξής. Κρατάει στην άκρη συναλλαγματικά διαθέσιμα και όταν βλέπει ότι υπάρχει μια τάση ανάλογη ή αν υπάρχει επίθεση στο νόμισμά της, στο εν λόγω παράδειγμα πουλάει τα διαθέσιμά της για να εξισορροπήσει την ζήτηση, οπότε και το νόμισμα να μείνει σταθερό. Τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα όμως, δεν είναι ατελείωτα.
Πίσω στην ιστορία, η αύξηση του γερμανικού επιτοκίου αναγκάζει τις λοιπές χώρες να ακολουθήσουν, ανάμεσά τους και το ΗΒ. Στην συγκεκριμένη στιγμή, η αύξηση του επιτοκίου για το ΗΒ ήταν ότι χειρότερο, αφού θα πήγαινε κόντρα στην πολιτική της Θάτσερ και θα ανέβαζε την ισοτιμία της στερλίνας με το δολλάριο σε υπερβολικό βαθμό. Και φυσικά όταν οι αγορές μυρίσουν ότι οι κυβερνήσεις δεν είναι και πολύ χαρούμενες με τέτοιες λεπτές ισορροπίες, επιτίθενται αλύπητα.
Ο Σόρος, βλέποντας την όλη κατάσταση, αντιλαμβάνεται πόσο ευάλωτη είναι η βρετανική οικονομία και αρχίζει επιθέσεις. Επειδή, οι αγορές λειτουργούν όπως τα μικρά ψάρια που ακολουθούν τα μεγάλα, και ο Σόρος ήταν ήδη μεγάλο ψάρι, αυτομάτως πολλοί αρχίζουν και ακολουθούν το παράδειγμά του. Η βρετανική κεντρική τράπεζα, έντρομη αρχίζει και ανταλλάσει συναλλαγματικά διαθέσιμα με λίρες, αφού όλες οι άλλες πολιτικές της, δεν ήταν διαθέσιμες. Όπως όμως έχουμε ήδη πει, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα κάποια στιγμή τελειώνουν. Ο Σόρος καταλαβαίνει πολύ καλά την κατάσταση (και ώντας κάποιος με καμία γνώση μαθηματικών, αποδεικνύει ότι τα υπερμαθηματικοποιημένα οικονομικά μοντέλα, τελικά δεν είναι και τόσο απαραίτητα για την κατανόηση των οικονομικών) και ξέρει σε πόσο δύσκολη θέση είναι η βασιλική τράπεζα, οπότε και προβαίνει σε δημόσια δήλωση, λέγοντας πως η στερλίνα είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό, υπερτιμημένη.
Αυτομάτως όλοι παίρνουν το μύνημα ότι εδώ παίζουν σίγουρα κέρδη, οπότε οι επιθέσεις παίρνουν τεράστιες διαστάσεις, τα διαθέσιμα της τράπεζας κάνουν καπνό και η αγγλική οικονομία αναγκάζεται να βγει από το φίδι. Αφού όμως, έριξαν ολόκληρο ΗΒ, γιατί να μην μπορούν να το κάνουν και με άλλες χώρες; Τα επόμενα θύματα Ισπανία και Ιταλία πέφτουν άμεσα και η μόνη που καταφέρνει να επιβιώσει, είναι η Γαλλία. Φυσικά ΟΝΕ με δύο χώρες μόνο δεν έχει νόημα, οπότε και τα όποια σχέδια για το ευρω, παίρνουν παράταση για περίπου 10 χρόνια, με τα σημερινά αποτελέσματα και ο Σόρος γίνεται ο πιο διάσημος μεγαλοεπενδυτής, με την ιδιότητα να καθορίζει που και πως θα πηγαίνουν τα κεφάλαια με μία του μόνο κίνηση.
