Savocracy vs. Debtocracy

Αν υπάρχει μια σταθερά στην πορεία της ΕΕ, τότε αυτή είναι σίγουρα μια χαρακτηριστική  αδράνεια όταν έρχεται η ώρα σοβαρών αποφάσεων. Σε καταστάσεις όπως η τωρινή, η ΕΕ έχει βρεθεί πολλές φορές (αν και φυσικά το αντικείμενο διαφέρει ανα περίπτωση) όπου σαν ένας σωστός δεινόσαυρος, αργεί βασανιστικά, περιμένοντας το ύστατο σημείο στο οποίο δεν θα μπορεί να κάνει διαφορετικά, παρά να πράξει. Αν αυτό δεν είναι ο υπέρτατος συντηριτισμός, τότε τι είναι; Και φυσικά, η ενέργεια που θα κάνει θα είναι είτε ένα μικρό, αλλά καθοριστικό, βήμα μπροστά, είτε ένα πολύ μεγάλο βήμα προς τα πίσω. Σε αντίθεση όμως με τις άλλες φορές (όπου μια άρνηση σύμπραξης σήμαινε κάθομαι στα αυγά μου), η ΕΕ αυτήν την φορά, κάνοντας πίσω, έχει πολλά να χάσει.

Η σταθερά αυτή, στην συγκεκριμένη στιγμή είναι απόλυτα εμφανής, η οποία σε  πρακτικό επίπεδο, μεταφράζεται στο αν θα πρέπει να ενεργοποιηθεί η ΕΚΤ ή όχι. Για να γίνει κατανοητό όμως, ποιος είναι ο λόγος που (επιτέλους) η ΕΚΤ έχει έρθει στο επίκεντρο της κουβέντας, ας δούμε πρώτα, όσο πιο απλά γίνεται, πώς λειτουργεί μια κεντρική τράπεζα.

Πέρα από τον καθορισμό των διαφόρων επιτοκίων μία κεντρική τράπεζα, μπορεί,

α) προφανώς να τυπώνει χρήμα, όπως και μπορεί

β) να εκδίδει ομόλογα.

Τύπωμα χρήματος

Με το που τυπωθούν τα φράγκα η κεντρική έχει δύο επιλογές. Είτε θα στείλει τα χρήματα απευθείας στα ταμεία του κράτους (μια πρακτική που δεν συνηθίζεται γενικότερα) για να καλυφθούν οι άμεσες ανάγκες του (έλλειμμα κλπ), ή θα αγοράσει ομόλογα του κράτους, τα οποία βρίσκονται στα χέρια ιδιωτών. Με αυτόν τον τρόπο αντικαθιστώνται ομόλογα που βρίσκονται στα χέρια του ιδιωτικού τομέα με λεφτά, οπότε και αυξάνεται και η προσφορά χρήματος στην οικονομία. Το αποτέλεσμα θα είναι αρχικά, αύξηση της κατανάλωσης ακολουθήμενη από αύξηση της παραγωγής και στη συνέχεια αύξηση των τιμών.

Επειδή στα 80’ς ήταν κλασσική περίπτωση (στον δρόμο που χάραξε ο Αντρέας) εν όψει εκλογών, να δίνεται εντολή στην κεντρική να τυπώσει χρήμα ούτως ώστε να φανεί ότι αρχικά βελτιώνεται η οικονομία, ενώ μετά τις εκλογές έσκαγε ένας πληθωρισμός τσιμπημένος, στην περίπτωση της ΕΚΤ αποφασίστηκε να είναι ανεξάρτητη πολιτικά. Έτσι, η ΕΚΤ εκδίδει την ελάχιστα απαραίτητη ποσότητα χρήματος, για να είναι ο πληθωρισμός όσο πιο χαμηλός γίνεται, δεν πάει να γκρεμίζεται ο κόσμος γύρω της. Φυσικά, το επιθυμητό επίπεδο του πληθωρισμού δεν προκύπτει τυχαία, αλλά δεν παύει η μονόπλευρη αυτή λειτουργία, να αντιστοιχεί σε λειτουργία μονοκύτταρου οργανισμού.

Έκδοση ομολόγων

Πέρα από το προφανές του πράγματος, δηλαδή έκδοση ομολόγων για τον δανεισμό του κράτους, η ενέργεια αυτή έχει ακριβώς τον αντίθετο σκοπό από την προηγούμενη. Με το να πουλάει ομόλογα σε ιδιώτες, σημαίνει ότι αφαιρούνται λεφτά από τον ιδιωτικό τομέα και αντικαθιστώνται από ομόλογα, με αποτέλεσμα την μείωση της προσφοράς χρήματος, την μείωση της ζήτησης και άρα της παραγωγής και επομένως την μείωση των τιμών.

Στην περίπτωση της ΕΚΤ το τύπωμα χρήματος είναι όσο χαμηλότερο γίνεται (άσχετα αν τα τελευταία δύο χρόνια αγοράζει ομόλογα του νότου, κάνοντας τα στραβά μάτια) ενώ έκδοση ομολόγων δεν υπάρχει, οπότε το ερώτημα είναι γιατί θεωρείται κεντρική τράπεζα; Ακόμα και η ανεξαρτησία της είναι αμφισβητήσιμη, αφού στο καταστατικό της είναι γραμμένο ξεκάθαρα ότι δεν μπορεί να αγοράζει ομόλογα κρατών, των οποίων η αξιολόγηση από τους γνωστούς, όσο και αγαπημένους, οίκους, δεν είναι πάνω από μια συγκεκριμένη βαθμίδα. Τελικά, τα ευρωπαϊκά κράτη μπαίνοντας στο ευρώ, όχι απλά έχασαν την νομισματική πολιτική τους, αλλά η τελευταία έπαψε απλά να υπάρχει. Και φυσικά, όχι ότι αυτό είναι η γενεσιουργός αιτία, αλλά είναι άλλο ένα λιθαράκι του πως έφτασε η ΕΕ σε αυτό το χάλι.

Επιστρέφοντας στο ζητούμενο, η κουβέντα στην ΕΕ είναι για το αν θα πρέπει πλέον η ΕΚΤ να λειτουργεί σαν μια κανονική, κεντρική τράπεζα. Είτε η έκδοση χρήματος, είτε η έκδοση ευρωομολόγων, θα μπορούσε να ελαφρύνει την πίεση στις χρεωμένες χώρες (το για να κάνουν τι, είναι ένα άλλο ζητούμενο). Κι εδώ σε αυτό το σημείο αρχίζουν τα μεγάλα κολλήματα, ποιων άλλων, μα φυσικά των γερμανών.

Η μέχρι πρότινος, ιδέα που επικρατούσε, την οποία επιπόλαια υποστήριξα κι εγώ εδώ, έλεγε πως οι γερμανοί έχουν μια απέχθεια προς τον πληθωρισμό, λόγω ψυχολογικού τραύματος και συλλογικής μνήμης, οπότε είναι ενάντιοι σε οποιαδήποτε πρακτική της ΕΚΤ θα μπορούσε να τον αυξήσει. Μια ιδέα η οποία είναι εντελώς λανθασμένη.  Η πραγματικότητα έχει να κάνει περισσότερο με την συμπεριφορά των γερμανών και συγκεκριμένα με την αποταμίευσή τους. Η τελευταία στην γερμανία, θεωρείται σαν η επιτομή του πολιτισμού. Ο σώφρων homo allemagnicus είναι αυτός που αποταμιεύει, αυτός που δεν είναι σπάταλος, αυτός που φροντίζει να επενδύει, αυτός που παίζει το ρόλο του μέρμυγκα. Ένας υψηλός πληθωρισμός σημαίνει ότι ο  homo allemagnicus θα χάσει χρήματα.

Για να γίνει αυτό κατανοητό, ας δούμε ένα παράδειγμα. Έστω ότι υπάρχουν δύο άτομα, ο Χοσέ Μαρία και ο Γόλφγκανγκ. Και οι δύο έχουν 100 ευρω, ενώ και οι δύο λιγουρεύονται το νέο iphone του μακαρίτη Σταύρου Δουλειές, το οποίο έστω κάνει 100 ευρω. Ο Χοσέ Μαρία, δεν το σκέφτεται δεύτερη στιγμή και το αγοράζει. Ο Γόλφγκανγκ όμως τρώγεται με τα ρούχα του, αφού από τη μία μεν το θέλει διακαώς, από την άλλη όμως δεν θέλει να ξοδέψει τα λεφτά του, έτσι επιπόλαια, οπότε και αποφασίζει να αποταμιεύσει. Αν ο πληθωρισμός είναι 5%, αυτό σημαίνει ότι την επόμενη χρονιά το αϊ-τηλέφωνο θα κάνει 105 ευρω. Ο κερδισμένος της υπόθεσης θα είναι ο Χοσέ Μαρία, αφού τώρα το γκατζετάκι του θα αξίζει 105 ευρω, ενώ αυτός το αγόρασε 100 κι ο Γόλφγκανγκ θα είναι ο χαμένος αφού πλέον δεν θα μπορεί να το αγοράσει, εκτός κι αν η τράπεζα του δίνει επιτόκιο μεγαλύτερο από 5% (αν υπάρχει τέτοια τράπεζα, ρίξτε κάποιος καμία φωνή).

Με βάση αυτό το παράδειγμα, φαίνεται γιατί οι γερμανοί είναι τελείως αντίθετοι με το τύπωμα χρήματος από την ΕΚΤ, αφού θα χάσουν αρκετά από τις καταθέσεις τους (μια καλή περιγραφή μπορεί κανείς να βρεί εδώ, απ’όπου είναι κλεμμένη η ιδέα του savocarcy). Αυτό που δεν φαίνεται να κατανοούν οι γερμανοί, είναι πως για να έχουν κέρδη έτσι ώστε να αποταμιεύουν, χρείαζεται κάποιοι άλλοι να ξοδεύουν. Και αν πιστεύει κάποιος ότι οι γερμανοί θα αυξήσουν την εσωτερική τους κατανάλωση, για να εξισορροπήσουν την μείωση της εξωτερικής,  καλύτερα ας μπει στο κλάμπ αυτών που περιμένουν την δευτέρα παρουσία, ούτως ώστε να μην περιμένει μόνος του για τόσο πολύ.

Η άλλη επιλογή, της έκδοσης ομολόγων, φαίνεται πιο βατή, είναι χιλιοακουσμένη και υποστηρίζεται από μη ευρωπαίους, ως επί το πλείστον, αλλά ούτε αυτή είναι χωρίς προβλήματα. Σε αυτήν την περίπτωση τα ομόλογα μεν θα έχουν την εγγύηση της ΕΚΤ αλλά είναι μεγάλο ερωτηματικό ποιες χώρες θα αντιπροσωπεύουν. Θα εμπεριέχουν μόνο τις χρεωμένες χώρες ή όλες όσες συμμετέχουν στο ευρω; Στην πρώτη περίπτωση είναι πιθανό να υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ γερμανικών και ευρωπαϊκών ομολόγων, πράγμα που δεν βολεύει κανέναν, ενώ στην δεύτερη οι γερμανία και ολλανδία χάνουν τον πολύ χαμηλό σε κόστος δανεισμό τους.

Και φυσικά, πέρα από αυτά, υπάρχει και το πολιτικό κομμάτι, όπου η γερμανία θέλει να έχει τον πρώτο λόγο. Το να αποφασιστεί ότι η ΕΚΤ θα αρχίσει να έχει ενεργό ρόλο, είναι αντίθετο στις γερμανικές θέσεις και μια υποχώρηση, θα δικαιώσει γάλλους και λοιπούς ευρωπαίους. Ταυτοχρόνα, αυτό που δεν θέλει σε καμία περίπτωση η μονεταριστική, γερμανική ηγεσία, είναι η δημοσιονομική χαλάρωση των νότιων, αφού με αυτά τα ομόλογα θα μειωθούν οι πιέσεις.

Φυσικά υπάρχει και η άλλη, απλή λύση, να το διαλύσουμε αυτό το νομισματικό πανηγύρι κι ο καθένας να τραβήξει τον δρόμο του.