Ρυθμίσεις αγορών, αόρατα χέρια και λοιπές αηδίες

Για να ξεφύγουμε λίγο από όλη αυτή την υπερπληροφόρηση, σχετικά με το τι αποφασίστηκε την περασμένη Πέμπτη στην κορυφαία Σύνοδο Κορυφής, ας το γυρίσουμε στο άλλο «καυτό» θέμα των ημερών, τους ταρίφες. Κι ας μην μείνουμε μόνο σε αυτούς. Ας βάλουμε μέσα και τους φορτηγατζήδες, τους φαρμακοποιούς, ακόμα και αυτές τις trendy κομμώτριες, που για χάρη τους ολόκληρη γερουσία των ΗΠΑ δεν μπορεί να κλείσει μάτι.

Πέρα από όλη αυτήν την ρητορική περί χρεοκοπίας κι αντιμετώπισης του χρέους, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο άνοιγμα των αγορών (της αγοράς των αδειών ταξί, της αγοράς των αδειών φαρμακείων κλπ) και στην διαστρέβλωση που υπάρχει λόγω της παρέμβασης του κράτους. Και όλα αυτά παρουσιάζονται σαν το μεγαλύτερό μας πρόβλημα, αφού η επίλυσή τους  είναι τόσο, μα τόσο απαραίτητη για να ορθοποδήσουμε σαν οικονομία. Τι σημαίνει όμως διαστρέβλωση από παρέμβαση κράτους και τι σημαίνει άνοιγμα αγορών;

Ουσιαστικά πρόκειται για μια οικονομική θεωρία που δημιουργήθηκε από τον Adam Smith, το 1776, η οποία απευθυνόταν στην βρετανική κοινωνία του 18^ου αιώνα. Η θεωρία αυτή, δεν είναι άλλη από τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, η οποία έκτοτε έχει υποστεί ένα μικρό ρεκτιφιέ. Ο νόμος αυτός είναι ο συνδυασμός του νόμου της ζήτησης (όσο πιο φτηνό είναι κάτι, τόσο πιο πολύ θέλω από αυτό – δεν πα’να’χω καβάτζα για όλη τη χρονιά) και του νόμου της προσφοράς (όσο πιο ακριβό είναι κάτι, τόσο πιο πολύ θέλω να πουλήσω από δαύτο – άλλο να πουλάς ένα ακόμη πακέτο τσιγάρα κι άλλο, ένα ακόμη αυτοκίνητο). Γενικά θεωρείται σαν κάτι δεδομένο, αυτονόητο και αυταπόδεικτο, αλλά μήπως, λέω εγώ τώρα, αυτός που την χρησιμοποιεί δεν έχει ιδέα που πάν τα τέσσερα; Για να δούμε λίγο πιο πρακτικά τι λέει αυτή η θεωρία, χωρίς να αρχίσω να σου αραδιάζω αφαιρετικές παπαριές και προπάντων για να δούμε τι σχέση έχει με τους ταρίφες, πάμε σε ένα παράδειγμα.

Έστω ότι ζούμε σε έναν φανταστικό αναρχικό κόσμο, χωρίς κράτη, όπου υπάρχουν μόνο μοναχοί, σε διάφορα μοναστήρια, που παράγουν μοναστηριακή μπύρα και οι καταναλωτές της μπύρας αυτής, οι πότες.  Οι μοναχοί, για να δούν πόση μπύρα θα παράξουν κοιτάζουν πρώτα σε τι τιμή θα την πουλήσουν, έτσι ώστε να κάνουν τα deal τους, ενώ οι πότες τσεκάρουν την τιμή για να δούν πόση μπύρα θα καταναλώσουν. Για να μην μιλάμε στον αέρα, πάρε κι ένα διάγραμμα.

  

 Στην μπλέ γραμμή, αυτή των μοναχών, σκέψου ότι βλέπεις τον νόμο της προσφοράς. Για ένα (ας πούμε) ευρώ, οι μοναχοί είναι διατεθειμένοι να παράξουν τέσσερα μπουκάλια μπύρας. Άμα παράξουν έξι, η επιχείρηση δεν βγαίνει. Πρέπει να παραγγείλουν έξτρα μπουκάλια κλπ και το μαγαζί δεν σηκώνει άλλα έξοδα, με τέτοια τιμή. Αν αυτή πάει στο 1,5 τότε το ξανασυζητάμε. Άν πάει στα τέσσερα ευρώ, ε τότε κάνουμε πάρτυ.

Στην κόκκινη γραμμή, αυτή του πότη, βλέπεις τον νόμο της ζήτησης, τον οποίο τον καταλαβαίνεις καλύτερα, αφού βρίσκεσαι σε αντίστοιχη θέση καθημερινά. Αν η μπύρα έχει ένα ευρώ, ο πότης αγοράζει δεκαέξι μπουκάλια και γίνεται σταφίδα. Αν πάλι η μπύρα έχει τέσσερα ευρώ, τότε αγοράζει τέσσερα μπουκάλια κι αυτά πολλά είναι.

Ας δούμε τώρα πως δουλεύουν αυτά τα δύο ταυτόχρονα. Έστω ότι η μπύρα κοστίζει ένα ευρώ. Οι μοναχοί παράγουν τέσσερα μπουκάλια (σημείο Γ στο διάγραμμα) μεν, αλλά έξω από το μαγαζί τους υπάρχει ουρά από πότες που θέλουν δεκαέξι (σημείο Γ’). Με τέτοια ζήτηση η τιμή ανεβαίνει στα 4 και οι μοναχοί τρελαίνονται και κανονίζουν στην επόμενη σεζόν να παράξουν δεκαέξι μπουκάλια. Έτσι παραγγέλνουν τις απαραίτητες προμήθειες , μαζί με αυτό το συστηματάκι που τόσο ήθελε ο αββάς, που σε συνδέει με τη βάση δεδομένων της Standard & Poor’s.

Στην επόμενη σεζόν, βγαίνουν στην αγορά δεκαέξι μπουκάλια (σημείο Β’), αλλά οι πότες ξενερωμένοι από την αύξηση της τιμής, αγοράζουν μόνο τέσσερα μπουκάλια (σημείο Β). Πανικός επικρατεί στο μοναστήρι. Οι επενδύσεις σε γερμανικά ομόλογα θα πρέπει να περιμένουν και τώρα ειδικά, με την κρίση, που τα πρόσφορα έχουν μειωθεί, θα πρέπει να αρχίσουν να αγοράζουν ψωμί από κάνα φούρνο. Άσε που δεν ξέρουν τι να κάνουν με αυτά τα δώδεκα μπουκάλια που τους περίσσευσαν. Τελικώς, μία πάνω , μία κάτω, ε δεν μπορεί, κάπου θα το σταυρώσουν αυτό το σημείο Α, όπου σε αυτήν την τιμή οι μοναχοί παράγουν ακριβώς τόσα, όσα θέλουν οι πότες, χωρίς να μπαίνουν μέσα οι πρώτοι και να μπορούν να πληρώνουν τις μπύρες οι δεύτεροι.

Αυτό που λέει ουσιαστικά ο νόμος είναι ότι υπάρχουν δύο αντίθετες δυνάμεις, των παραγωγών και των καταναλωτών, με αντίθετα συμφέροντα, που αν αφεθούν ελεύθερες θα φτάσουν σε ένα σημείο τιμής και παραγωγής που θα είναι όλοι χαρούμενοι. Ένα «αόρατο» χέρι θα φτιάξει τα πάντα. Αυτή είναι η αυτορύθμιση της αγοράς. Η διαστρέβλωση από το κράτος υπάρχει όταν το τελευταίο ορίζει συγκεκριμένες τιμές, ανώτατες ή κατώτατες, διαφορετικές από το σημείο Α (λαμόγια μοναχοί μην τολμήσετε και πουλήσετε μπύρα πάνω από δύο ευρώ ή, αντιστρόφως, σας κάνουμε πλάτες για να πουλάτε την μπύρα πάνω από τρία ευρώ). Άνοιγμα αγορών σημαίνει άρση όλων των όρων και περιορισμών που έχει επιβάλλει το κράτος για να μπορούν οι αγορές να αυτορυθμιστούν και να φτάσουν στο σημείο Α.

Για να λειτουργήσει ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης, πρέπει να ισχύουν κάποιες συνθήκες, όπου απλά θα αναφέρω μερικές. Οι πότες είναι όλοι ενημερωμένοι σε τι τιμή πουλάει το κάθε μοναστήρι. Έτσι, αν κάποιος αββάς πάει να βγάλει κάνα φράγκο παραπάνω αυξάνοντας την τιμή της μπύρας του, για να καλύψει την χασούρα του γιατί έκανε την μαλακία και αγόρασε κυπριακά ομόλογα, οι πότες αγοράζουν από αλλού. Άλλη συνθήκη, το ό,τι τα μοναστήρια είναι τόσα πολλά που δεν μπορούν να ακουμπήσουν τις τιμές. Αν ήταν λιγοστά, τότε θα κανόνιζαν μια ίδια τιμή μεταξύ τους κι ας έκοβαν οι πότες το κεφάλι τους. Το προϊόν επίσης είναι ομοιογενές, που σημαίνει ότι υπάρχει μόνο μια συγκεκριμένη κατηγορία μπύρας. Αν υπάρχουν υποκατηγορίες, χαιρέτα μας τον πλάτανο. Ο καθένας βάζει ό,τι τιμή γουστάρει για το προϊόν του, γιατί «η δικιά του μπύρα, σου αφήνει την γεύση στο φάρυγγα και όχι στον ουρανίσκο, όπως οι υπόλοιπες».

Προφανώς ο νόμος δεν είναι τόσο απλοϊκός και έχει αρκετές προεκτάσεις, αλλά δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις για να καταλάβεις ότι μπάζει γενικότερα. Είναι σαν να μιλάει για έναν άλλο κόσμο και guess what? Αυτό ακριβώς κάνει. Μιλάει για την πρώιμη βιομηχανική αγγλία. Υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις και κριτικές, τεχνικές και μη, από τις οποίες η καλύτερη ανήκει στους Goodwin, Nelson, Ackerman, και Weissskopf, οι οποίοι απλά λένε μην περιμένεις ακρίβεια από καμπύλες και διαγράμματα που δεν λαμβάνουν υπ’όψιν τους, εισοδήματα, κοινωνικά χαρακτηριστικά, νοοτροπίες/συμπεριφορές των εκάστοτε επιχειρήσεων και καταναλωτών και την συσχέτιση μεταξύ τους. Κατά πάσα πιθανότητα, είναι απλά μαλακίες (κάτι, βέβαια, που ισχύει για τα οικονομικά εν γένει αλλά τέλος πάντων).

(Βιβλιογραφία: Σιγά την ακαδημαϊκή γνώση. Άνοιξε κάνα βιβλίο Γ’ Λυκείου)

Με βάση τα παραπάνω, πάμε τώρα στους ταρίφες. Επειδή το κράτος έχει βάλει έναν περιορισμό (στις άδειες), αυτό σημαίνει ότι δεν είμαστε στο σημείο Α. Ανοίγει η αγορά των ταξί κι ο κάθε άνεργος, αγοράζει κι από μία άδεια. Στην κάτοψη του google earth, οι δρόμοι της Αθήνας πλέον φαίνονται κίτρινοι. Με τέτοια υπερπροσφορά, τα έσοδα πέφτουν τραγικά και οι περισσότεροι οδηγοί ταξί δεν βγαίνουν, οπότε πουλάνε τις άδειες τους με την ίδια ταχύτητα που τις αποκτήσανε (αγοραστές βέβαια δεν θα υπάρχουν, αλλά αυτά είναι λεπτομέρειες). Μειώνονται οι ταρίφες, πάνε πάλι πάνω τα έσοδα κ.ο.κ. Τελικά θα φτάσουμε στο επιθυμητό σημείο τομής, το οποίο όμως απέχει τόσο πολύ από το σημερινό σημείο; Και αν ναι, ποιος μπορεί να το πει με τόση σιγουριά; Και πάνω απ’όλα θα βελτιωθεί τόσο σημαντικά η ζωή όλων μας;

Άλλο παράδειγμα, οι φορτηγατζήδες. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία δέκα χρόνια έχει διπλασιαστεί ο όγκος των προϊόντων που μεταφέρονται, αλλά ο αριθμός των φορτηγών έχει παραμείνει ο ίδιος, που σημαίνει πολύ χοντρικά ότι τα μεταφορικά έχουν διπλασιαστεί. Με το άνοιγμα της αγοράς των αδειών, τα φορτηγά θα διπλασιαστούν και τα μεταφορικά θα πέσουν στα μισά. Θεωρητικά, οι τιμές θα πέσουν αλλά δεν νομίζω πως σου εγγυάται κανείς ότι η μείωση αυτή των μεταφορικών θα φανεί στις τιμές κι όχι στην τσέπη του κάθε παραγωγού. Και όσον αφορά τους φορτηγατζήδες, δεν νομίζω ότι είναι κι από τους πιο καλοπληρωμένους, εκτός κι αν κάνω λάθος και ακουμπάνε 500ευρα στα κωλόμπαρα της κάθε πόλης που σταματάνε. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι θα επιστρέψουν στο βιοτικό επίπεδο που είχαν πριν κάμποσα χρόνια κι ότι τόσο καιρό αισχροκερδούσαν εις βάρος μας, ο κάποιος όμως αυτός δεν φαίνεται να πολυχρησιμοποιεί την λέξη πληθωρισμός στην καθημερινότητά του.

Οι φαρμακοποιοί από την άλλη είναι διαφορετική περίπτωση. Ίσως να είναι όντως υπεράριθμα τα φαρμακεία και ίσως να πρέπει να μειωθεί ο αριθμός τους (λέω, ίσως). Αλλά το πρόβλημα είναι αυτό ουσιαστικά ή μήπως ο υπερβολικός, για τις ανάγκες μας, αριθμός φαρμακοποιών που βγαίνει από το πανεπιστήμιο; Για να μην είμαι (τόσο) μονόπλευρος, ενδεχομένως υπάρχουν περιπτώσεις που η ανεύρεση του σημείου Α, να είναι θεμιτή και να έχει ουσιαστικά αποτελέσματα. Θα μπορούσε π.χ. να ισχύει για τους συμβολαιογράφους (δεν βάζω και χέρι στην φωτιά, απλά υποθέσεις κάνω), αλλά πάντως τυφλοσούρτης δεν είναι για να στο πασάρουν σαν πανάκεια.

Κι ο σκοπός εδώ, σίγουρα δεν είναι να σου δείξω πόσο άδικα ή λανθασμένα είναι τα μέτρα που θέλουν να περάσουν ο κάθε λοβέρδος και ραγκούσης, αλλά για το πόσο λανθασμένα, θεωρούνται δεδομένα κάποια πράγματα, ακόμα κι από σενά την/τον ίδια/ο (νόμος προσφοράς και ζήτησης) και κατά βάση για το πόσο γελοίοι και φαιδροί είναι κάποιοι χρυσοπληρωμένοι νέρντουλες, που σαν σύγχρονα παγάνια, χωρίς μυστικισμό και μαγικούς ζωμούς (ξενερωτίλα δηλαδή), προσπαθούν να σου δώσουν ένα ακατανόητο ξόρκι για την γιατρειά σου, χωρίς να σε έχουν εξετάσει καν, το οποίο έχει γραφτεί στην μαγική βίβλο τους, από έναν μέγα μάγιστρο πριν μερικούς αιώνες.

PS Για τις άμοιρες κομμώτριες τι να πω κι εγώ; Τα λένε καλύτερα στην αμερικανική γερουσία.