Blame the Arabs

  Το ότι η ιστορία έχει πολλές και διαφορετικές αναγνώσεις, πέρα από μεγάλη κλεισαδούρα, είναι και μεγάλη αλήθεια. Εκτός του ό,τι γράφεται από τους νικητές, τα μέρη της είναι διάσπαρτα σε διάφορα σημεία, εκ των οποίων πολλά είναι άγνωστα και η ανάγνωσή τους  δίνει άλλη όψη σε γεγονότα. Μια τέτοια εικόνα, διαφορετική, λαμβάνει κανείς κοιτάζοντας την ιστορία της πρώτης πετρελαϊκής κρίσης του ’73 και του πολέμου του Βιετνάμ και το πώς συνδέονται μέσα από την οπτική της διεθνούς πολιτικής οικονομίας. Για να γίνει αντιληπτή η συσχέτισή τους όμως, πρέπει να ξεκινήσει κανείς αρκετά πιο πίσω, κάπου στα τελειώματα του Β’ παγκοσμίου πολέμου.

Στη Γιάλτα, και ενώ οι διαφαινόμενοι νικητές ΗΠΑ, ΗΒ και ΕΣΣΔ, κόβουν την πίτα των κρατών-κομπάρσων που θα έχουν στην επιρροή τους, οι δύο πρώτοι κανονίζουν ταυτόχρονα τον τρόπο λειτουργίας στο νέο καπιταλιστικό τους τσαρδί. Σκοπός τους ήταν να αποφευχθεί η χρηματοοικονομική αστάθεια του μεσοπολέμου και ο πόλεμος των υποτιμήσεων που προηγήθηκε του Β’ΠΠ, στον οποίο κάθε χώρα υποτιμούσε το νόμισμα της για να κερδίσει σε ανταγωνιστικότητα, χωρίς τελειωμό, με αποτέλεσμα το γαϊτανάκι υποτίμησης να οδηγεί σε νομίσματα-σκουπίδια. Το νέο status απαιτούσε σταθερότητα και τι ποιο αναμενόμενο από το να στηριχτεί στο νόμισμα του νικητή, το δολλάριο.

Με το τέλος του πολέμου, το νέο πλάνο είναι έτοιμο. Η συγκέντρωση γίνεται στην περιοχή του Bretton Woods, όπου πέφτουν οι τζίφρες και το πλάνο μπαίνει σε εφαρμογή. Το δολλάριο συνδέεται με το χρυσό και κυκλοφορεί σε αντιστοιχία με τα αποθέματα χρυσού που έχει στην κατοχή της η FED, ενώ ταυτόχρονα γίνεται η βάση για όλα τα νομίσματα του ατλαντικού μαχαλά. Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες των τελευταίων, δένονται στο δολλάριο και τους επιτρέπεται μια διακύμανση μόνο +/- 1%. Κατά αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο τα κράτη δεν μπορούν να ξεκινήσουν νεό πόλεμο υποτιμήσεων, όχι μόνο δεν μπορούν να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους μέσω της υποτίμησης, αλλά και το κεφάλαιο μπορεί να διασχίζει τον ατλαντικό, ελεύθερα, όπως γουστάρει και με απόλυτη ασφάλεια. Για όσα νομίσματα δεν την πάλευαν με αυτήν την ισοτιμία, ιδρύθηκε ένα ταμείο, το γνωστό μας ΔΝΤ, μαζί με την Παγκόσμια Τράπεζα, τα οποία θα τους χρηματοδοτούσαν (και θα τους έβαζαν και το σχετικό χέρι φυσικά) για να επανέλθουν στην σταθερή ισοτιμία.

Την ίδια περίοδο, η αμερικανική οικονομία είναι ο παγκόσμιος κατασκευαστής ΑΚΑ Bob ο Μάστορας, αφού οι οικονομίες των λοιπών δυτικών χωρών είναι κατεστραμένες από τον πόλεμο. Ταυτόχρονα, ο Bob διατηρεί στρατιωτικές βάσεις και έχει υπό τον έλεγχό του τους δύο μεγάλους ηττημένους, Γερμανία και Ιαπωνία, οι λαοί των οποίων αυτοπροσδιορίζονται μέσω της εργασίας τους. Εκμεταλλευόμενος αυτό το χαρακτηριστικό ο Bob αποφασίζει να παρατήσει το μαστοριλίκι και να ασχοληθεί με τις υπηρεσίες και τα χρηματοοικονομικά-επενδύσεις-τοκογλυφίες κλπ και να αναθέσει τα μαστορέματα στα, καυλωμένα για δουλειά, loserάκια. Κι έτσι εγένετω ο Φρήντριχ κι ο Γιαμαμότο και οι δύο Μάστορες. Οι μάστορες θα κατασκευάζουν κι ο Bob, που τώρα γίνεται Robert, θα ελέγχει όλη την κίνηση των κεφαλαίων, θα κατευθύνει τις επενδύσεις και θα καταναλώνει. Το περίφημο σχέδιο Marshall περιλαμβάνει, πέρα από χορηγίες κι επενδύσεις στους κατεστραμμένους αγγλογάλλους και πολιτική στήριξη σε αμφιταλαντεύομενους τύπου ελλάδα, διαγραφή χρεών του Γιαμαμότο και κυρίως του Φρήντριχ, (τα χρέη του δεύτερου ήταν δεκαπλάσια από τα σημερινά της ελλάδος, τα οποία διαγράφηκαν εν μία νυκτί) για να μπορούν να επιδοθούν με άνεση στην πολυπόθητη εργασία τους.

Κι έτσι όλα κυλούσαν ομαλά και όμορφα στο ατλαντικό χωριό, μέχρι που άρχισαν να φαίνονται σύννεφα εξ ανατολής και συγκεκριμένα από το Βιετνάμ. Ο πρόεδρας Johnson, από τη μία καταστρώνει και εφαρμόζει ένα πλάνο αντιμετώπισης της ανεργίας, το οποίο σημαίνει αυξημένες δημόσιες επενδύσεις και επιδόματα, κι από την άλλη είναι μπλεγμένος σε έναν πόλεμο από τον οποίο δεν μπορεί να αποχωρήσει χωρίς να παραδεχτεί την ήττα του. Τα μηχανήματα στις εγκαταστάσεις της FED, έχουν πάρει φωτιά αφού δεν προλαβαίνουν να τυπώσουν χρήμα είτε για τα εσωτερικά, είτε για τα του πολέμου. Και φυσικά το πρόβλημα δεν είναι να διατηρηθεί η ισορροπία δολλαρίου-χρυσού που λέγαμε πιο πάνω (γιατί ο Robert  είναι το αφεντικό κι όποιος έχει πρόβλημα ας πάει να του το πεί στα ίσια ότι δεν παίζει fair-play), αλλά αυτός ο καταραμμένος πληθωρισμός. Ο όγκος των δολλαρίων που αρχίζει να κυκλοφορεί δεν έχει καμία σχέση με το απόθεμα χρυσού της FED, αλλά και τινάζει τις τιμές στον αέρα, οπότε το πρόγραμμα κατά της ανεργίας του πρόεδρα πάει κατά διαόλου.

Και σε αυτό το σημείο αναλαμβάνουν δράση ο Φρήντριχ κι ο Γιαμαμότο. Γίνεται συμφωνία τα πληθωριστικά δολλάρια να εξάγονται, μέσω των αμερικανικών βάσεων, στους μάστορες και οι τελευταίοι να παίρνουν super-extra-deals εξαγωγών στον μπαμπά Robert. Το κόλπο δουλέυει για λίγους μήνες, αλλά ως κομπογιαννίτικο, είχε μετρημένα εξ αρχής τα ψωμιά του. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ συνεχίζεται, χωρίς να φαίνεται ότι υπάρχει κάνα αίσιο τέλος, πρόεδρας αναλαμβάνει ο (ίσως και αχρηστότερος των δικών μας Κωστίκα και Γιωρίκα) Νίξον, που χωρίς να διατηρεί το πρόγραμμα κατά της ανεργίας, καταφέρνει να αυξήσει τα έξοδα του δημοσίου, ενώ ταυτόχρονα τα δολλάρια είναι σχεδόν τριπλάσια του αποθέματος χρυσού και οι μάστορες αρχίζουν να σηκώνουν μπαϊράκι.

Για να διατηρήσουν την συναλλαγματική ισοτιμία σταθερή προς το δολλάριο και αφού έχουν τρελαθεί στις εξαγωγές, αρχίζουν τις υποτιμήσεις. Ο Robert συνεχίζει να κόβει όλο και πιο πολλά χαρτιά, συνεχίζει να καταναλώνει όλο και πιο πολλά, ενώ τα συνεργεία των μαστόρων έχουν πάρει φωτιά και δεν προλαβαίνουν να παράξουν. Κάνουν υποτιμήσεις, τα προϊόντα τους γίνονται όλο και πιο φτηνά και ρουφάνε, λαίμαργα, τα πληθωριστικά δολλάρια. Ο Robert πιέζει να σταματήσουν τις υποτιμήσεις αλλά οι Γιαμαμότο και Φρήντριχ τον γράφουν αφού έχουν πιάσει την καλή, φέρνοντας σαν δικαιολογία το καθεστώς του Bretton Woods.

Η όλη κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. O Robert δηλώνει αδυναμία να κερδίσει τον πόλεμο και επίσης, αδυναμία να διατηρήσει το υπάρχον συναλλαγματικό σύστημα. Η συμφωνία του Bretton Woods, μπαίνει στη ραφιέρα, το δολλάριο απελευθερώνεται από τον χρυσό και κάθε νόμισμα τραβάει τον δρόμο του. Οι Φρήντριχ και Γιαμαμότο όμως, εκτός από μάστορες μένουν πλέον και μαλάκες αφού οι βιομηχανίες τους υπερπαράγουν και τώρα που δεν υπάρχει πελάτης, τους μένουν τα προϊόντα στο χέρι. Η υπερπαραγωγή, ούτως ή άλλως, είχε κάψει το μηχάνημα αφού η κατάσταση ήταν ανάλογη με ένα αυτοκίνητο που τρέχει με τις στροφές της μηχανής στο κόκκινο. Αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα καεί, όπως και έγινε.

Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω, οδηγεί σε κρισάρα. Πανικός επικρατεί στην καπιταλιστική οικονομία, εως ότου εμφανίζεται το outsider, ο ΟΠΕΚ, και σώζει την παρτίδα. Βλέποντας όλο αυτό το συναλλαγματικό νταραβέρι και φυσικά ενοχλημένοι από τα παιχνίδια επιρροών του Robert, οι Άραβες αντιδρούν και στέλνουν την τιμή του πετρελαίου στα ουράνια. Γερό χτύπημα στην ήδη παραπαίουσα οικονομία, αλλά ηθική σωτήρια λέμβος. Δεν φταίει ο Robert που εμφάνιζεται απρόσκλητος σε ξένες γειτονιές και πουλάει τσαμπουκά, δεν φταίνε οι Γιαμαμότο και Φρήντριχ που εμμέσως χρηματοδοτούσαν τον πόλεμο στο Βιετνάμ, φταίνε οι Άραβες.

Το αποτέλεσμα είναι να διαλυθεί το σύστημα του Bretton Woods, ο Robert να γίνει εσωστρεφής, αφού έχει ανοίξει πολλά οικονομικά και κοινωνικά μέτωπα στο εσωτερικό, με πολλά ψυχολογικά να αντιμετωπίσει, και οι Γιαμαμότο και Φρήντριχ να ψάχνονται για νέες διεξόδους συνέχισης των μαστορεμάτων τους, αφού τόσο γλυκάθηκαν, με τον πρώτο να καταρρέει μερικές δεκαετίες αργότερα και με τον δεύτερο να κινδυνεύει να την ξαναπατήσει σήμερα, με αντίστοιχο τρόπο (πάλι δεν ξέρει που να πουλήσει αυτά που υπερπαράγει). Το πιο σημαντικό πάντως ήταν ότι βρήκαν τον πραγματικό ένοχο για την κακομοιριά τους και μπορούσαν πλέον όλοι μαζί να επιδοθούν στα πεπραγμένα τους, με καθαρές συνειδήσεις.

Το τι έμεινε τελικά από όλη αυτήν την ιστορία είναι το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, τα οποία απεμπόλησαν την θεσμική τους κάλυψη και το γύρισαν (σχεδόν) απροκάλυπτα στην τοκογλυφία, με επιτυχημένες δράσεις παγκοσμίως, πέρα από τις γνώριμες σε ελλάδα και Αργεντινή.