Η τρύπα ρευστότητας των τραπεζών κι ο δρόμος προς την χρεοκοπία (από την αρχή)

    Αφού η εβδομάδα πέρα από τους όποιους τραμπουκισμούς στο σύνταγμα, ξεκίνησε με πίνακες και σχεδιαγράμματα, άκρως κωμικοτραγικά, πώς θα ήταν δυνατόν να ξεφύγουμε εδώ, από αυτό το trend; Σε αντίθεση όμως με το, επίσης, trend της υπερ-πληθώρας αναλύσεων περί χρεοκοπίας και των πιθανών αποτελεσμάτων της, προτιμότερο είναι να κάνουμε μια επανάληψη για το πώς βρεθήκαμε εδώ, χρησιμοποιώντας (τι άλλο;) μερικά σχεδιαγράμματα.

Στα παρακάτω φαίνονται οι ροές χρημάτων των τριών μεγάλων παικτών της ελληνικής οικονομίας. Του κράτους, των ελληνικών τραπεζών και του ιδιωτικού τομέα. Επειδή η ελλάδα, καλώς ή κακώς, δεν λειτουργεί και δεν υπάρχει μέσα σε μια δική της ζώνη ρεαλισμού, χρήσιμο, λέω, είναι να βάλουμε και μερικές ροές από και προς το εξωτερικό και πιο συγκεκριμένα από και προς τις τράπεζες εξωτερικού, την ΕΚΤ, τις πολυεθνικές και τις off-shore εταιρίες «μας». Με μπλε είναι οι ροές στο εσωτερικό, καθώς και οι εισροές από το εξωτερικό και με κόκκινο οι ροές προς τα έξωθεν.

Ας ξεκινήσουμε να δούμε πως λειτουργούσε τόσο καιρό η ελληνική οικονομία, ξεκινώντας από τον πιο δυνατό παίκτη της, το κράτος, στο πρώτο σχεδιάγραμμα.

Το κράτος σαν βασικές ροές εσόδων, έχει τους φόρους μαζί με τον δανεισμό μέσω ομολόγων είτε από το εξωτερικό, είτε εγχώρια μέσω του τραπεζικού τομέα. Οι ροές των εξόδων του, περιλαμβάνουν τις διάφορες δημόσιες δαπάνες και τους τόκους από τον δανεισμό, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί σαν αγωγός μεταξύ ΕΚΤ και εγχώριων τραπεζών αφού αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τις εντολές που λαμβάνει από την ΕΚΤ σχετικά με τη ρύθμιση της προσφοράς χρήματος. Είτε τροφοδοτεί τις τράπεζες με ρευστό, είτε τις υποχρεώνει να κρατάνε στα ταμεία τους μεγαλύτερο ποσοστό καταθέσεων, το οποίο οι ίδιες δεν θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να δανείσουν το κοινό.

Στην δική μας περίπτωση με το που αναλαμβάνει ο ΓΑΠ την πρωθυπουργία, το φθινόπωρο του 2009 κάνει μεγαλεπήβολα πλάνα, σχετικά με την αναδιαμόρφωση, εξυγίανση, ή πες το όπως αλλιώς θες, της ελληνικής οικονομίας. Η κατάσταση μέχρι εκείνη την στιγμή, περιλάμβανε ένα κράτος το οποίο συντηρούσε τον ιδιωτικό και τον τραπεζικό τομέα, δανειζόμενο μεγάλα ποσά από το εξωτερικό. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό, ας πάμε στα δύο επόμενα διαγράμματα.

Το ανω διάγραμμα είναι αυτό των εκροών και εισροών του ιδιωτικού τομέα. Με μια παραγωγή παραπέουσα, οι ουσιαστικές εισροές έρχονται από το κράτος και από έναν υπερδανεισμό από το τραπεζικό σύστημα. Η κατανάλωση είναι στοχευμένη κυρίως προς ξένα προϊόντα (όχι ότι υπάρχει και καμιά άλλη επιλογή), με αποτέλεσμα μεγάλη εκροή προς αλλοδαπές εταιρίες για την αποπληρωμή των εισαγωγών. Ταυτόχρονα, ένα μεγάλο ποσό από τις μεγαλύτερες ελληνικές εταιρίες μεταφέρεται στις παράκτιες θυγατρικές τους, οι οποίες δείχνουν εικονικά έσοδα, τα οποία δημιουργήθηκαν εγχώρια και είναι αφορολόγητα ή τυχαίνουν χαμηλότερης φορολόγησης από το να έμεναν εντός συνόρων.

Το τρίτο διάγραμμα του τραπεζικού τομέα, συμπληρώνει την εικόνα, προσθέτοντας τις ροές από και προς τις τράπεζες του εξωτερικού.

Για να επιστρέψουμε στο story μας, λίγο πριν γίνουν οι εκλογές του 2009, ο ιδιωτικός τομέας είναι ήδη κατά πολύ χρεωμένος στον τραπεζικό τομέα και ποντάρει πολύ στις κρατικές δαπάνες (όποια μορφή κι αν έχουν), ενώ ταυτόχρονα με την υψηλή κατανάλωση δημιουργεί μεγάλο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο (εξαγωγές – εισαγωγές). Οι τράπεζες από την άλλη, έχουν μεγάλο άνοιγμα σε επισφαλή δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα (πράγμα για το οποίο είναι οι ίδιες υπεύθυνες), αλλά από παγκόσμια κρίση δεν πολυκαταλαβαίνουν αφού δεν έχουν εκτεθεί ιδιαίτερα σε τοξικά. Έχουν κάπως μετριαστεί οι ροές από τις μητέρες-τράπεζες του εξωτερικού, αλλά το μεγάλο άγχος είναι αν θα τα πάρουν πίσω από τους ιδιώτες. Το κράτος, επί Κωστάκη, δίνει ασύστολα σε αυτούς που έδινε ούτως ή άλλως,  κι ενώ οι δαπάνες του αρχίζουν να ξεφεύγουν κατά πολύ από τα όρια της Συνθήκης του Μάαστριχτ (επιτρεπόμενο όριο ελλείματος το 3% του ΑΕΠ), σχεδιάζει ταυτοχρόνως πακετάκι προς τις τράπεζες του ύψους των 25 δισ.

Μέσα σε όλο αυτό το όχι και τόσο ευχάριστο κλίμα, έρχεται ο ΓΑΠ και το επιτελείο του για να «σώσουν» την παρτίδα. Κάτι το φούσκωμα του ελλείμματος, κάτι η αποκάλυψη για τα μαγειρέματα των προηγούμενων, η ελλάδα ξαφνικά φαίνεται να χρωστάει τα κέρατά της. Κατά την πιο καλόπιστη άποψη, ο ΓΑΠ, επειδή δεν μπορεί να «εξυγιάνει» την ελληνική οικονομία από μόνος του, βάζοντάς μας σε αυτό το πολυπόθητο νεοφιλελεύθερο μπλόκ (που φυσικά δεν μας ρώτησε και κανείς αν θέλουμε να μπούμε), κινεί γη και ουρανούς έτσι ώστε τα απαραίτητα μέτρα να φανούν ότι έρχονται εκ των έξω (λέγε με τρόϊκα). Εκτός του ότι στην καλόπιστη αυτή περίπτωση αναδυκνείεται το μεγαλείο της ευφυίας του ΓΑΠ, σε IQ κάτι τις παραπάνω του ραν-ταν-πλαν, δημιουργεί σοβαρές επιπτώσεις και για τους τρεις παίκτες της οικονομίας.

Από την πλευρά του κράτους, στο πρώτο διάγραμμα, οι ροές από και προς τις τράπεζες του εξωτερικού διακόπτονται. Πανικοβάλ για τους ξένους τραπεζίτες από τα κρατικά ομόλογα που παίρνουν τον κατήφορο, σιγά μην αγοράσουν και νέα. Ταυτόχρονα κόβονται και οι ροές μεταξύ εγχώριων κι αλλοδαπών τραπεζών και όλοι αρχίζουν να ζορίζονται. Ο πανμέγιστος ΓΑΠ όμως, έχει ήδη φροντίσει γι’αυτό. Υπάρχουν τα δάνεια από ΔΝΤ που θα μας καλύψουν μέχρι να φτιάξουμε το τσαρδί μας. Και πως θα το φτιάξουμε; Θα ανοίξουμε την αγορά στον ιδιωτικό τομέα, θα κόψουμε τις παροχές, θα κάνουμε λίγη υπομονή «και ξανά προς την δόξα τραβά». Με το που ρίξουμε το έλλειμμα και σταθεί λίγο στα πόδια του ο ιδιωτικός τομέας, θα ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη των αγορών και ποιος μας πιάνει.

Σε αυτό το σημείο κρίσιμο είναι να σχολιαστεί το σχέδιο, το οποίο, πολύ απλά, ήταν ανύπαρκτο, τουλάχιστον σε δεύτερο επίπεδο. Το ότι δεν ευόδωσε είναι προφανές. Θα μπορούσε να πει κάποιος, κάνοντας το δικηγόρο του διαβόλου, ότι η αποτυχία του οφείλεται στους φοροφυγάδες έλληνες και στην λευκή απεργία των εφοριακών, στους ανυπάκοους ταξιτζήδες, φαρμακοποιούς και λοιπούς που δεν εφαρμόζουν το σχέδιο και ας υποθέσουμε για μια στιγμή πως έχει δίκιο. Το ότι, όμως, κάποιος σχεδιάζει να εξυγιάνει μια οικονομία, η οποία λειτουργεί από το ’74 στηριζόμενη στις οικοδομικές εργασίες,  με το απλά να ανοίξει κάποια δευτερεύοντα επαγγέλματα, όπως οι φορτηγατζήδες, συγκριτικά με τον πρωτογενή τομέα (γεωργία κλπ), ενώ ταυτοχρόνως διστάζει να τα βάλει με την πελατειακή του βάση (μεγάλο μέρος μονίμων του δημοσίου), είναι με όσο το δυνατόν πιο καλόπιστη διάθεση, τουλάχιστον ηλίθιο.

Ο ΓΑΠ το βλέπει όλο αυτό, αλλά είναι αργά για να κάνει πίσω. Για κάποιες μαλακίες το reset δεν είναι διαθέσιμο. Παρ’όλ’αυτά, έχει ένα τελευταίο χαρτί να παίξει. Ο Τρισές πείθεται να αφήσει για λίγο το manual στην άκρη, που αναφέρει ότι η ΕΚΤ πρέπει να φροντίζει πάση θυσία για τον πληθωρισμό δεν πα να βουλιάζει ολόκληρη η ΕΕ, και αρχίζει να στέλνει ρευστό προς την ελληνική οικονομία. Το αποτέλεσμα έχει δύο ερμηνείες. Κατά την πρώτη, αυτή της κυβερνήσεως, ο σκοπός ήταν να δωθεί το ρευστό στους ιδιώτες, μέσω των τραπεζών, έτσι ώστε να ζωντανέψει λίγο η κίνηση της αγοράς, μπας και αρχίσει να αυξάνει λίγο το ΑΕΠ και πείσουμε κανέναν ότι πήραμε τα πάνω μας. Ακόμα κι αυτό το κοντόφθαλμο σχέδιο, όμως, πέφτει σε σκόπελο που ακούει στο όνομα τράπεζες. Οι τελευταίες βρίσκονται σε μεγάλη παράκμα. Ενδεικτικός είναι ο ενιαίος ισολογισμός των Alpha και Eurobank, οι οποίες μαζί έχουν επισφάλειες 100 δισ. και καταθέσεις 80 δισ. Αν προστεθούν και τα 13,5 δισ. σε κρατικά ομόλογα, τότε είναι μέσα σχεδόν 35 δισ. Οι τράπεζες όπως θα έπρεπε να ήταν αναμενόμενο, κρατούν όλο αυτό το  ρευστό (όχι ότι ήταν και κάποιο σπουδαίο νούμερο) για την πάρτυ τους και κλείνουν την κάνουλα προς το κοινό κι έτσι μένουμε όλοι με έλλειψη ρευστότητας. Κατά την δεύτερη ερμηνεία, το πακετάκι αυτό πήγαινε κατευθείαν για να καλύψουν τις τρύπες τους οι τράπεζες, αλλά προφανώς με μηδενικό αποτέλεσμα.

Γυρνώντας πίσω στα διαγράμματα, ο ιδιωτικός τομέας, στον οποίο έχουν πέσει όλα τα φώτα πάνω του, στερείται ροών αφού πλέον από τράπεζες δεν μπορεί να δανείζεται, ενώ για τις δημόσιες δαπάνες έχουν πέσει τίτλοι τέλους. Την ίδια στιγμή, όποιες δυνάμεις είχε για να ορθοποδήσει μόνος του, του τις ρουφάνε οι φόροι. Οι τράπεζες, στο δικό τους διάγραμμα, έχουν κρατήσει τις περισσότερες ροές ανοιχτές, οι οποίες όμως δεν είναι αρκετές για να συντηρηθούν εν ζωή. Η μόνη ροή κομμένη προ πολλού, είναι από τις τράπεζες του εξωτερικού (η οποία έιναι και η πιο βασική), οι οποίες αντιμετωπίζουν ακριβώς το ίδιο πρόβλημα, αλλά σε πολύ μεγαλύτερα μεγέθη. Ανεξαρτήτως όμως αυτού, οι τράπεζες έχουν το πρωτέρημα ότι δεν μπορούν να κλείσουν, διαφορετικά θα προκαλέσουν συστημική κρίση. Κι έτσι ο κλήρος πέφτει στον ιδιωτικό τομέα και στο κράτος.

Η κατάσταση στο τελευταίο έιναι λίγο πολύ γνωστή, όπως είναι και η συνέχεια της ιστορίας. Ο ΓΑΠ παίρνει πόδι κι αναλαμβάνει ο Μπενίτο βάζοντας σε κίνηση το παλιό καλό πελατειακό κράτος, φορώντας το σωσίβιο και περιμένοντας την πρόσκρουση, ενώ οι έξω προσπαθούν να βρουν την πιο φτηνή, σε πολιτικό κόστος, λύση, εθελοτυφλώντας μπροστά στο ναυάγιο της ΕΕ.

PS1 Στους συνωμοσιολογάκηδες, το παραπάνω story θα φαίνεται αθώο και μπορεί και να είναι. Ούτως ή άλλως, εξ αρχής ειπώθηκε ότι είναι το πιο καλόπιστο σενάριο, αλλά είναι και αρκετά πιθανό. Παρ’όλ’αυτ’α, όποιο σενάριο κι αν κοιτάξει κανείς, το set up παραμένει το ίδιο.

PS2 Στοιχηματάκι κανείς για το αν θα δηλώσουμε επισήμως χρεοκοπία, πριν ή μετά τις εκλογές;